Sağlık Bakanlığınca hazırlanan “Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”, 29.07.2023 tarihli ve 32263 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik; sağlık sektöründeki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin halihazırdaki hukuk ve etik kurallara uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini amaçlayan bir düzenlemedir.
Yönetmelik kimleri kapsıyor?
- Tüm sağlık meslek mensuplarını
- Özel sağlık kuruluşlarını,
- Yetkisi olmayan ancak reklam, tanıtım veya bilgilendirme yapan herkesi kapsamaktadır.
Tanıtım ve bilgilendirmede görsel kullanımı konusunda Yönetmelikle getirilen düzenlemeler nelerdir ?
-Tedavinin etkilerini kıyaslayıcı ve talep oluşturan nitelikte öncesi ve/veya sonrası görsellerin bulunması yasaktır.
- Paylaşılacak görsel içeriklerde; genel ahlak kurallarına aykırı, kamu sağlığı ile esenliğine tehdit oluşturan, kişi hak ve hürriyetlerini zedeleyen, hastanın özel ya da sosyal yaşamını istismar edici, toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde görüntü ve ifadelere yer verilemez.
-Görsel içerikli paylaşımlar, sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubunun kendisi tarafından yapılmak zorundadır. Bu paylaşımların başkaları tarafından yapılmış olması ilgili sağlık tesisi veya sağlık meslek mensubunun sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
-Genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edecek şekilde vücudun mahrem bölgelerine ait görsel içerikler paylaşılamaz.
-Ameliyat veya tıbbi girişim esnasında ve ameliyathanede hasta görüntüsü paylaşılamaz.
-Sağlık meslek mensubu veya sağlık kuruluşunun, diğer sağlık meslek mensuplarından veya sağlık kuruluşlarından daha üstün veya daha iyi olduğu izlenimini vermeye yönelik olarak bölge, mekân, tıbbi cihaz, donanım, araç, gereç veya personel yahut benzeri herhangi bir unsur ile ilgili görsel paylaşılamaz.
-Görsel içerikler; yazılı, görsel basın, sosyal medya platformları, internet siteleri gibi mecralarda sponsorlu olarak ya da ücret verilerek yayınlatılamaz.
-Hastaya ait görsel içeriklerin kullanılabilmesi için hastanın açık rızasının alınması şarttır.
-Hasta, paylaşılacak görsel içeriği önceden görme hakkına sahiptir.
-Görsel paylaşım izni, hastanın isteği üzerine herhangi bir usul ve şarta bağlanmaksızın her zaman geri çekilebilir.
-Görsel paylaşım izni verilmesi veya verilmemesinin hastaya yönelik herhangi bir maddi karşılığı olmamalıdır.
-Tanıtım ve bilgilendirmede kullanılacak video ve fotoğraflara ait ortamların, kullanılan tekniklerin gerçeğine aykırı olmaması, yanıltıcı makyaj olmaksızın görüntülenmesi zorunludur.
-Görsel içerikler üzerinde sonradan teknolojik değişiklik veya düzeltme uygulanamaz.
-Görsel içeriklerde işlem tarihi ve görselin görüntülendiği tarihin belirtilmesi zorunludur.
Sosyal Medya, İnternet Siteleri ve Başkaca Mecralarda Yapılan Hasta Yorumları Konusunda Sınırlamalar Getirilmiştir;
-Görsel içeriklere ait paylaşımların tamamen yoruma kapatılması zorunludur.
-Başka mecralarda yapılmış olsa dahi görsel içeriklere ilişkin yapılan hasta yorumları veya teşekkür ilanı anlamına gelecek ifadeler paylaşılamaz.
Radyo ve televizyon kanallarında sağlık alanında yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin denetimi ne şekilde sağlanacaktır?
Yönetmelik, sosyal medya platformları üzerinden gerçekleştirilen sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini de düzenlemektedir. Bu faaliyetlerin, yönetmelikte belirlenen ilke ve esaslara uygun olup olmadığı, ilgili uzmanlık alanında akademisyen olan sağlık profesyonellerinden oluşan bir komisyon tarafından incelenir. Bu komisyon, Bakanlık tarafından her seferinde ilgili sağlık alanına özgü olarak oluşturulur ve en az üç kişiden oluşur.
Sağlıkta Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerini İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu marifetiyle incelenir ve gerekçeli olarak raporlanır. Gerekçeli raporda; toplum ve kişi sağlığına aykırı bilgilendirme, konuşma veya açıklama yaptığı tespit edilenler hakkında ilgili mevzuatı çerçevesinde gerekli idari yaptırımlar uygulanır ve ayrıca inceleme ve işlem yapılması talebiyle Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna gönderilir.
Yönetmelikle Gelen İnternet Siteleri ve Arama Motorlarına Yönelik Düzenlemeler Nelerdir?
İnternet sitelerindeki bilgilendirme, son güncelleme tarihi ve internet sitesi editörüne ulaşabilecek iletişim bilgileri açıkça belirtilmelidir.
Uygulanacak Yaptırım ve Cezalar Konusunda Düzenlemeler Nelerdir?
sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirme faaliyetlerine aykırı davranışlara ilişkin olarak uygulanacak yaptırım ve cezaları da belirlemektedir.
- Doktorlar ve Diş Hekimleri: Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme yaptıklarında, 1219 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre idari para cezası uygulanır. Bu cezalar, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmelidir. Ayrıca, ilgili meslek kuruluşlarına bildirimde bulunulur. Bu kısımda bir ek bilgi vermek gerekirse 1219 sayılı kanuna göre, bu yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin yapıldığı tespit edilen sağlık tesisleri iki kez uyarılır. Bir yıl içinde üçüncü bir ihlal tespit edilirse, ilgili tıp veya uzmanlık dalındaki birimin faaliyeti üç gün süreyle durdurulur.
- Uluslararası Sağlık Turizmi Sağlık Tesisi veya Aracı Kuruluşları: Yönetmelik hükümlerine aykırı tanıtım ve bilgilendirme yaptıklarında uyarılır. Bir yıl içinde ikinci bir ihlal tespit edilirse, kuruluşun ve tesisin sağlık turizmi faaliyeti bir ay süreyle durdurulur. Üçüncü kez tespit edilmesi halinde, üç ay süreyle kuruluşun ve tesisin sağlık turizmi faaliyeti durdurulur.
- Organ Nakli Yapılan Tıbbi Tedavi Merkezleri: Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme yapıldığının tespit edilmesi halinde, ilk tespitinde organ nakillerinin uygulandığı tıbbi tedavi merkezlerinin kadavra organ dağıtımı üç ay süreyle durdurulur. İkinci tespitte ise nakil türüne göre üç ay süre ile faaliyet izni iptal edilir.
- Yetkisiz, İzinsiz veya Ruhsatsız Sağlık Hizmeti Sunan Kişi, Kurum ve Kuruluşlar: Yetkisiz sağlık hizmeti sunulan yerlerin faaliyeti derhal durdurulur ve ilgililer hakkında Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.
- Hekim ve Diş Hekimi Dışındaki Sağlık Meslek Mensupları: Sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları, sağlık beyanı içermemek, tanı ve tedaviye yönelik olmamak kaydıyla mesleki yetki alanlarında tanıtım ve bilgilendirme yapabilir. Ancak, bu kişiler tarafından yapılan mesleki yetki ihlalleri, sağlık beyanı içeren tıbbi tedaviye yönelik faaliyetler ile bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yetkisiz sağlık hizmeti sunumu olarak değerlendirilir ve ilgililer hakkında Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.
- Sağlık Mensubu Dışındaki Kişiler: İnternet üzerinden yapılan sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirmelerde, insan sağlığını tehlikeye düşüren veya tanı ve tedavi sürecini olumsuz etkileyen veya bu süreci engelleyici nitelikte suç unsurunun bulunduğu tespit edilen ilgililer hakkında, ilgili içeriklerin erişime engellenmesi için suç duyurusunda bulunulur.
Sonuç
Diş hekimliği ve başkaca hekimlik dallarında uzmanlaşma ve teknolojik gelişmeler, hedef kitlenin sunulan hizmete ilişkin detaylar hakkında bilgilendirilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. Sağlık alanındaki bu reklam ihtiyacı kanun koyucu tarafından da dikkate alınarak bu kapsamda uzmanlık alanı ve iletişim bilgileri gibi temel nitelikteki duyuruların yapılması serbest bırakılmıştır. Ancak bu serbestinin varlığına rağmen, duyuruların sağlık hizmetinin ticarileşmesine yol açması ve hizmet için talep yaratmaya yönelik bir boyut kazanması yasaklanmıştır.
Söz konusu yönetmelik; her ne kadar halk sağlığını koruma ve sağlık sektörüne güvenirliği sağlamak amacıyla düzenlenmiş ise de sağlık sektöründe yeni çıkan sağlık teknolojileri ve hizmetleri hakkında tüketicilerin bilgi edinebilmesi açısından, sağlıkta reklamın aldatıcı ve yanıltıcı olmamak koşulu ile serbest olması gerekir. Elbette reklamlar denetlenmeli ve aldatıcı reklamlara ilişkin yaptırımlar caydırıcı olmalıdır. Zira sağlık alanında aldatıcı reklamların sonuçları ağır olabilmektedir. Sağlık alanında yapılan reklamlara uygulanan yaptırımlar arasında, yanıltıcı beyanlara yer verilmesine ilişkin sert yasakların devam etmesi gerekliliğini savunmakla birlikte; bilgilendirme ve tanıtım (hekimin tecrübesi, montajlanmamış öncesi/sonrası fotoğraflar, hekimlerin uzmanlık alanları gibi konularda mübalağaya varmayacak tanıtım ve bilgilendirme) konusunda mutlak yasaklar yerine kuralları belli ve makul düzenlemeler yapılmasının uygun olacağı kanaatindeyim.
Yazar Hakkında
2010 yılında Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olan Av. Tutam Okşak, 2017 yılında Bahçeşehir Üniversitesi Kamu Hukuku bölümünde yüksek lisansını tamamlamıştır. 2011 yılından itibaren İstanbul Barosu’na kayıtlı olarak özellikle Sağlık Hukuku, Ceza Hukuku, İş Hukuku, Ticaret Hukuku, Aile Hukuku, İdare Hukuku, Anayasa Hukuku ve Avrupa İnsan Hakları Hukuku alanlarında avukatlık ve arabuluculuk yapmaya devam etmektedir.
